De Russen zijn er!

de Peredvizhniki

't Kan verkeren. Was nog niet eens zo lang geleden de kreet "de Russen komen" reden tot het graven van diepe schuilkelders, nu hebben ze met groots onthaal Assen mogen innemen! Of om nauwkeuriger te zijn, het Drents Museum daar. 't Is me de bende wel, die Russen. Een groep van woest uitziend snorren en baardenvolk, de Peredvizhniki, de zwervers, de trekkers. Maar ach, 't zijn maar kunstenaars en dus niet gevaarlijk. Zeker ook omdat ze allemaal al lang dood zijn.

 

Drents Museum met halfondergrondse uitbreiding

Omdat ik naar het hoge Noorden moest om een beeld af te leveren, lag een bezoek aan dat Drents Museum eigenlijk wel voor de hand. Allereerst omdat ik de nieuwe, half ondergrondse uitbreiding van al weer vijf jaren geleden nog steeds niet had aanschouwd en daar best nieuwsgierig naar was. En ten tweede vanwege de expositie van dat eind 19de eeuwse snorren en baardenvolk. Een kunstenaarsgroep waarvan ook de beroemde Ilja Repin(1844-1930) deel uitmaakte. De schilder die in Nederland pas bekend werd door een grote overzichtstentoonstelling van zijn werk in 2002 in het Groninger Museum. Aan bezoekers toen geen gebrek. In totaal 250.000 en daar was ik niet bij. Dus kon ik nu die scha inhalen. Daar heb ik geen spijt van gekregen.

Die Peredvizhniki vormden rond 1870 een groep die het strenge regime van de Keizerlijke Kunstacademie in St.Petersburg wilde ontvluchten en meer kunstzinnige vrijheid wilde. Vrijheid om te schilderen zoals ze zelf wilden. Vrijheid om naast het Russisch landschap en de Russische cultuur ook het Russisch plattelandsleven te vereeuwigen. Dat gigantisch uitgestrekte platteland waar het grootste gedeelte van de bevolking leefde. In overwegend heel diepe armoe. Vrijheid ook om met hun schilderijen door het hele land te trekken en ver buiten Moskou en St.Petersburg de bevolking met kunst in aanraking te brengen. Vandaar die naam Peredvizhniki , de Zwervers. Schrijnende schilderijen zaten daarbij. Met als grote voorbeeld "De Wolgaslepers" van Ilya Repin uit 1873. Destijds in Groningen al het icoon van zijn solotentoonstelling en ook nu weer in de groepsexpositie.

 

De Wolgaslepers

detail

Figuurlijk en letterlijk een meeslepend schilderij. Met daarop een groep armoezaaiers in vreselijke lompen gehuld die een schip op de Wolga voorttrekken. Zogezegd het lompenproletariaat. Als je zoiets ziet, begrijp je direct dat uit een dergelijke maatschappij met een gigantisch verschil tussen arm en rijk een revolutie moet voortkomen. Daarom is het ook zo frappant dat dit werk werd aangekocht door de zoon van de tsaar die toevallig ook nog directeur was van de kunstacademie en die het werk zelfs uitleende voor buitenlandse tentoonstellingen. Hoe verdraaid kan je kijk op je eigen maatschappij zijn! Hoe werkt dat in het hoofd van zo'n man die volledig buiten de werkelijkheid van zijn eigen volk leeft?

In dat opzicht trof mij ook een werk uit 1905 van Valentin Serov(1865-1911), "Soldaatjes, stoere jongens, waar is jullie glorie nu?". 

Daarin geeft hij weer hoe een vreedzame demonstratie waarin het hongerige volk een petitie aan de tsaar wil afgeven, door het leger in een bloedbad wordt veranderd.

Werken dus die voor mij de revolutionaire omwenteling in Rusland verklaren.

Zo waren er meer van die eye openers. Wat te denken van onderstaande twee schilderijen "Na de nederlaag" en "Na de overwinning" van Vasily Vereshchagin(1842-1904) uit 1868?

Is er sinds die tijd veel veranderd in de wereld? Bij de linker moest ik gelijk denken aan de foto's uit de Abu Ghraip gevangenis in Irak die in 2004 de Westerse wereld schokten vanwege het gedrag van Amerikaanse soldaten. En bi j de rechter had ik direct de walgelijke beelden van onthoofdingen door IS voor ogen.

Ook hangt er werk dat voor mij eigenlijk best onder de noemer edelkitsch zou mogen worden geschaard als 't niet die harde werkelijkheid van destijds zou weergeven.

Want als je ouders allebei dood zijn, wat wacht er je dan als wees nog voor leven? Bovenal heel veel ellende. Eigenlijk vreselijk sentimentele schilderijen. Maar toch ook weer voorbodes van die revolutie.

Er is natuurlijk veel meer dan dit. Zoals voorlopers van het sociaal realisme dat onder het Sovjet bewind zo'n opgang maakte. Of enkele heel interessante landschapsschilderijen. Ook werken over sprookjes en geschiedenis die aangeven dat de Russische cultuur echt een heel andere is dan die van de Westerse wereld.

En nog één werk van Repin. Want hij springt er voor mij, vergeleken met de rest van zijn baardige medebroeders, toch echt wel uit.

Een stel dat langs de zee loopt die net aan het bevriezen is. Bijna magisch realistisch. Een aanrader, die Peredvizhniki tentoonstelling. Tot volgende week.

TOOS