Een Veerse Vloot van vijfentwintig Vliegende Hollanders

de Grote Kerk van Veere

Is een kerk zonder kerkmeester eigenlijk nog wel een kerk te noemen? Of is het dan alleen nog maar een kerkgebouw? En stel dat een kerkgebouw weer een kerkmeester krijgt, is 't dan gelijk weer een kerk? Rare gedachtefratsen? Nou, lees maar verder. Dit kwam onlangs spelenderwijs in me op door een kunstgebeurtenis in de Grote Kerk van Veere. Een majestueus middeleeuws bouwwerk dat én Veere én de wijde omgeving  be- en overheerst. Eigenlijk vele maten te groot voor het huidige stadje.

Veere gezien vanuit de toren van de Grote Kerk

Iedereen die Veere kent, zal dat kunnen beamen. En een ieder die Veere niet kent, moet er dan maar eens snel heen. Om in die Grote Kerk de expositie 'Ex Voto' te ervaren. Maar ga vooraf eerst wel naar het Museum Veere in de Schotse Huizen. Met als bonus op hetzelfde toegangskaartje ook nog dat prachtige laat gotische stadhuis (met er tegenover mijn reddersmonument). Daar krijg je wel verklaard waarom Veere ooit zo welvarend was dat het zich zo'n overmaatse  Grote Kerk kon veroorloven. Bekijk als voorproefje maar de video van MuseumTV over die Schotse Huizen en het stadhuis. 

https://museumtv.nl/tentoonstelling/de-collectie-van-museum-veere

En dan dus die Grote Kerk die al heel lang geen kerk meer is. Maar wel een gigagrote geen-kerk. Nog steeds. Ook al hebben ze in de middeleeuwen die toren nooit tot de geplande 100 meter hoogte afgebouwd. Ook al zijn de uitgebreide begraafplaatsen er omheen verdwenen. En ook al hebben ze in de 19e eeuw de grote Noordbeuk afgebroken om de stenen ervan te kunnen verkopen omdat Veere in die tijd zo arm was als een kerkrat.  Maar dat zijn andere verhalen.

De laatste tientallen jaren wordt met vallen en opstaan geprobeerd de Grote Kerk tot een belangrijk cultureel centrum van Zeeland te maken. Met de permanente multimediale 'Experience' van de geschiedenis van de kerk naast onder andere muziekuitvoeringen en exposities. Zo hing er een aantal jaren geleden een paar keer werk van mij op groepstentoonstellingen met Zeeuwse kunstenaars.

Maar nu zat ik er in oktober op uitnodiging voor een heel speciale opening.  In een vanwege de coronaregels tot maar dertig personen beperkt publiek. Een nietig plukje mensen onder dat immense gewelf van het middenschip. Een gewelf waarin de dagen daarvoor schepen de lucht in waar gezeild. Gemaakt van allerlei kleuren kaarsvet en wax. Door Folkert de Jong. Een kunstenaar die ik een poos geleden persoonlijk leerde kennen maar van wie ik al ver daarvoor een intrigerende kunstinstallatie had bewonderd in het Kunstmuseum Den Haag. Om een paar jaar daarna soortgelijke beelden uit die installatie terug te zien op de grote jaarlijkse kunstbeurs in Keulen. En die nog weer wat jaren later bij de Oostkerk in Middelburg een groep beelden mocht plaatsen. Dat in het kader van de tweede editie van de grote kunstmanifestatie  Façade, georganiseerd door het CBK Zeeland.

2012, installatie 'Anatomie' van Folkert de Jong in Kunstmuseum Den Haag

2014, beelden van Folkert de Jong op de kunstbeurs in Keulen

2017, beeld van Folkert de Jong bij de Oostkerk, Middelburg

Datzelfde CBK had nu Folkert de Jong gevraagd om kerkmeester te worden in Veere. Daar is ie dan, die kerkmeester! Niet zomaar een gewone kerkmeester trouwens. Nee, je wordt dat alleen als je in de kerk een expositie realiseert en blijft dat slechts voor de tentoonstellingsduur. In dit geval tot 28 februari volgend jaar. Maar hoe eigen je je die immense ruimte toe? Hoe maak je daar iets dat niet gelijk in nietigheid weg valt? Dat deed hij met 25 schepen van zo'n anderhalve meter lang, gecreëerd uit allerlei soorten kaarsvet. Die zweven daar nu als een luchtvloot onder de naam 'Ex Voto'. Echt prachtig.

met Kathrin Ginsburg, directeur van het CBK Zeeland, vlak voor de opening

Folkert de Jong heeft net de erestaf, behorend bij het kerkmeesterschap, in ontvangst genomen

even bijpraten met Folkert na de opening

een paar van die schepen van 'Ex Voto'

Natuurlijk zit er een hele filosofie achter die schepen, maar die kan Folkert het beste zelf vertellen in deze video.

Heerlijk lijkt me dat. Je mogen uitleven in zo'n immense ruimte met zo'n eeuwenlange geschiedenis en met zoveel verhalen. In 2011 heb ik zelf al zoiets kunnen doen bij mijn grote tentoonstelling 'TOOS' in de krochten van Fort Rammekens bij Ritthem. Aan de monding van de Westerschelde. Ik zie al helemaal voor me hoe ik dat met de ervaring van toen nu zou kunnen doen in Veere. Ach, een mens moet af en toe gewoon lekker kunnen dromen. Ik ben trouwens best benieuwd naar je 'experience', zoals dat tegenwoordig heet, van en in de Grote Kerk. Tot volgende week.

TOOS  

Kunst voor in je brievenbus en zou Hugo de Jonge misschien stiekem Rolling Stones fan zijn?

 

Wat dit kunstwerk van mij hier doet? Lees maar verderop!

Sinds vorige week is in Zeeland een nieuw lichtpuntje te ontwaren in het diepe duister waarin de Nederlandse cultuursector zich al tijden bevindt. Maar daarover straks.

Eerst nog wat extra licht op dat diepe duister. Dat ging twee weken geleden toch echt wel lijken op een zwart gat. Geen toneellampen meer aan in de theaters. Concertzalen als donkere, holle ruimten. Geen oplichtende schermen in de bioscopen. Zelfs musea moesten minimaal twee weken de uitlichting van hun kunst staken. Reden onder andere? Het aantal verkeersbewegingen terugbrengen Maar Ikea? Die filialen mochten open blijven. Een absolute gotspe! Stel dat alle auto's richting musea links zouden moeten voorsorteren en die voor Ikea rechts. Gokkie leggen dat je rechts één grote, urenlange file had gekregen en dat de museumbezoekers links gewoon konden doorrijden? Bezoekers, doordeweeks voornamelijk 'grijze koppen', die zich keurig voor zo'n tijdslot hadden aangemeld waarin maar een minimaal aantal mensen was toegestaan. Bezoekers die zich, zo weet ik uit ervaring, keurig aan alle afstandsregels houden. Want zijn zij niet de begerenswaardigste doelgroep voor dat pluizige coronabolletje met die gretige grijparmpjes? Bezoekers ook die de regelmatig beslagen brillenglazen op de koop toenemen bij hun net niet goed zittende gezichtsmaskers.

drie weken geleden bij het prachtige museum Kasteel Het Nijenhuis ten oosten
van Zwolle, met een gigantische drukte en dus heel veel verkeersbewegingen en
 natuurlijk heel veel dank aan Hugo de Jonge voor die broodnodige sluiting van 2 weken

Maar nee, dicht moesten ze, die musea, absoluut dicht! En nog geen week later? Minister Hugo de Jonge op tv. Met droge ogen en zonder enige schaamte weet ie te melden dat ze zeer waarschijnlijk snel weer open mogen. Gewoon nog wat nachtjes rustig slapen en 't is zo ver. Wat is er daar achter de schermen gebeurd? Welk visioen, welk voortschrijdend inzicht had zich binnen zeven dagen zo plotseling aan hem geopenbaard? Maar goed, met zijn Bijbelse achtergrond zal de spreuk 'beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald' hem niet onbekend zijn.

De bioscopen, theaters en ook musea mogen dus nu toch eind deze week ineens weer open. Wel natuurlijk met alle bijbehorende en beperkende corona-voorwaarden. Zwalkende cultuur-lichtpuntjes zogezegd. Met in Zeeland zelfs nog die al genoemde extra lichtbron. De herintroductie van Kunstbezord.nl.

Hé, zullen sommige lezers mogelijk denken. Ken ik dat niet? Jazekers ken je dat. In april en mei schreef ik daarover al. Nog even kort samengevat. Alles wat kunst betrof lag op z'n gat. Reden voor het Centrum Beeldende Kunst Zeeland om te beginnen met die actie Kunstbezorgd.nl. Alle bij het CBK ingeschreven professionele kunstenaars konden foto's aanleveren van opstuurbare, brievenbusveilige kunstwerken met maximaal A4-formaat. Alles te koop voor de vaste prijs van €100 per kunstwerk. Gelijke monniken, gelijke kappen dus. Het idee vond ik zo sympathiek dat ik me over mijn bezwaar tegen die toch wel lage prijs heen zette.

Ik ging aan de slag met een stapel dunne, makkelijk snijdbare aluminiumplaten die al jaren in mijn atelier lag. En met succes. Veertig maakte ik er in die lockdown-maanden, allemaal verkocht. Een heerlijk gevoel dat ik in die sombere tijd best wel kon gebruiken. Zo'n heerlijk gevoel dat ik er ook nog een brochure van 40 pagina's aan ga wijden. Maar dat wordt een ander verhaal.

Toos van Holstein, het kunstwerk dat op de voorkant komt van die brochure over de XX-XX Serie

Toen galerieën en musea weer opengingen sloot het CBK de site af. Tot ik twee weken geleden bericht kreeg dat in deze opnieuw duistere tijden de Kunstbezord site weer internetleven wordt ingeblazen. Oh,had ik nog wat van die aluminiumplaten liggen? Ja! Vandaar onderstaande foto van vorige week.

bezig in mijn atelier aan nieuwe kunstwerken voor Kunstbezorgd.nl

Kunstbezorgd.nl is intussen actief in de cyberspace en in de shop staan ook alweer heel wat werken te koop van heel wat kunstenaars. Zoals van mij. Ten minste, op dit moment van schrijven. Want zoals dat door de bancaire wereld tegenwoordig heet 'resultaten uit het verleden geven geen garantie voor de toekomst'. Je hoeft trouwens niet door alles heen te scrollen, je kunt ook op naam zoeken.

 

screenshot van hoe vorige week een deel van de shop-site van Kunstbezorgd.nl eruit zag,
met mijn schilderijtje van helemaal bovenaan nu in het midden

een tweede kunstwerk dat er nu op de site ook bij staat

En wat Hugo de Jonge betreft? Ik vroeg me ineens af of hij niet stiekem een fan is van de Rolling Stones. Want op vrijdag 20 november mogen de musea weer open. Komt dat even goed uit voor het Groninger Museum met de opening van de nieuwe blockbuster expositie 'Unzipped' over dat fameuze stel jonge ouwe mannen. Waarbij Mick Jagger de officiële opener is op donderdag 19 november om 17.00 uur. Dat gebeurt online via rollingstonesgroningen.nl. Door iedereen te volgen. Toeval? Bij Hugo de Jonge gebeuren wel meer rare dingen. Tot volgende week.

TOOS

The Wild West, Gebleekte Koeienschedels en Fascinerende Landschappen

Hé, heb je die foto hierboven daar niet al eens eerder zien staan? Klopt. Drie weken geleden stond ie er ook. In deze aflevering over Georgia O'Keeffe, een van mijn schildershelden. Maar de verklaring van waarom die daar stond? Die moest ik toen nog schuldig blijven. Want anders liep de lengte van die aflevering echt uit de hand. Hierbij de inlossing van mijn schuld.

ergens onderweg in het Wilde Westen van Amerka

Toen ik begin jaren 90 voor het eerst The Wild West van Amerika doorkruiste, was dat een overweldigende ervaring. Wat een ruimte, wat een ongelooflijk landschap, wat een rijkdom aan fascinerende kleuren. Daardoor begon ik te begrijpen waarom de wereldberoemde Georgia O'Keeffe, daar in New Mexico, schilderde zoals ze schilderde. Zo'n groots landschap vanuit je eigen gevoel in verf weergeven zonder te vervallen in het puur naschilderen van een fotografische realiteit, is gewoon heel moeilijk. Dan moet je wel sterk vereenvoudigen. Dan moet je die prachtige aardtinten flink aanzetten, dan moet je sterke kleurtegenstellingen creëren. Kijk maar eens naar een paar van haar landschapsschilderijen en wat foto's uit de rijke verzameling die ik op latere reizen in die gebieden digitaal bij elkaar schoot.

een landschapsschilderij van Georgia O'Keeffe

gewoon weer zo'n foto van onderweg

Georgia O'Keeffe

foto onderweg

Georgia O'Keeffe

foto onderweg

Dit past ook helemaal bij wat ze eens schreef in een brief aan een kunstgenoot. 'Wat anderen vorm hebben genoemd, heeft niets van doen met mijn vorm- ik wil mijn eigen creëren. Ik kan niks anders doen dan dat- als ik denk aan wat anderen- autoriteiten of het publiek- of wie dan ook- zouden zeggen van mijn vorm zou ik niet in staat zijn om ook maar iets te doen'. Die houding van 'ik zoek zelf wel uit wat ik wil schilderen, ik laat me de les niet lezen' spreekt mij persoonlijk ook heel erg aan. Op de academie was ik al een van de weinigen die altijd figuratie in mijn werk wilde aanbrengen. Ik kon in feite niet anders. De abstracte kunst die toen helemaal 'in' was, paste niet in mijn wereld. Ik had ook mijn eigen vorm. En belangrijke leraren voor me, zoals Ru van Rossem en Nico Molenkamp hebben me daarin toen gelukkig gestimuleerd. Waarschijnlijk omdat zij in hun kunst ook altijd werkten met figuratieve elementen, ook in een geheel eigen vorm, een geheel eigen wereld. Een wereld die ik,ook al zijn ze al jaren dood, nog steeds van verre herken in hun schilderijen en grafiek.

Ru van Rossem, grafiek

Nico Molenkamp, olieverf

Maar nu nog die atelierfoto met de koeienschedel en wat dat met Georgia O'Keeffe heeft te maken. Die schedel kreeg ik in de grijze oudheid eens van een leerling. Toen ik nog op de Middelbare Detailhandelsschool les gaf in het vak Esthetische Vorming. Ik had me in een les spontaan laten ontvallen dat het hebben van een koeienschedel me wel interessant leek. Staat die leerling een aantal dagen later met een heel grote tas voor mijn neus. Wat daarin zat? Een afgesneden koeienkop! Had ie geregeld via zijn vader. Moest nog wel,zo wist hij met een grote grijns te vermelden, helemaal worden schoongemaakt. Ik zal je niet vermoeien met de mierenhoop waarin ik die kop heb gestopt en de grote uitkookpan die uiteindelijk nodig was. Maar dat die schedel nu al jarenlang mijn atelier siert, is gewoon een feit. Hij komt ook nog voor in kunstwerken van me. Bijvoorbeeld als warme welkomstgroet voor de zielen van overledenen die zich melden bij de Griekse onderwereld, de Hades.

 

Toos van Holstein, Hades, olieverf

En dan kom ik er op een goeie dag via foto's achter dat Georgia O'Keeffe ook een koeienschedel in haar pueblo in New Mexico had hangen en die gebruikte in schilderijen.

Georgia O'Keeffe in haar pueblo

Voor haar overigens niet zo moeilijk om die zonder vel en zongebleekt te verkrijgen. Die vond ze gewoon op haar wandelingen door de woestijn. Niks geen mierenhoop en uitkookpan voor haar. Gewoon kant en klaar. Nog mooier werd 't toen ik ergens in het Wilde Westen deze foto kon maken. Niet als verwelkoming voor de Hades maar op het hek van een haciënda.

En 't wordt nog mooier. Weet je waar nu dat schilderij 'Hades' van mij hangt? Ergens in dat Wilde Westen. Op exposities in Nederland, België en Frankrijk  had niemand er belangstelling voor. Maar bij een tentoonstelling in Scottsdale, een kunstzinnige voorstad van Phoenix in Arizona (waar tijdens het schrijven van dit stukje nog steeds stemmen worden geteld) was ie gelijk weg. Een kwestie van cultuur.

een hoekje van mijn expositie destijds in Scottsdale, met links 'Hades'

Oh ja, heb je op tv nog gekeken naar die documentaire over Georgia O'Keeffe waarop ik je drie weken geleden wees? Tot volgende week.

TOOS

Mijn Reddersmonument en van toen het Veerse Meer nog het Veerse Gat was

Wat dit hierboven is? Mijn Reddersmonument in Veere. Op de hoek van Markt en Kaai. Op de muur van wat ooit het katholieke kerkje O.L. Vrouwe ter Snee was, schuin tegenover dat prachtige middeleeuwse stadhuis. Onthuld op 29 mei 2010. Een paar weken geleden was ik er weer  eens even  om te controleren of dat reddersmonument er nog steeds goed bij hangt. Dat maakte ook gelijk heel wat herinneringen los. Zoals dat het al onthuld had moeten worden op 11 januari 2008 en ook nog op een heel andere plek.

de kop van de haven

Daar dus waar nu die kanonnen staan. En dan zo'n 5 meter hoog. Je begrijpt vast al dat dit een stukje recente Veerse  geschiedenis vormt in de lange historie van deze ooit zo rijke havenstad. Van toen het Veerse Gat, de directe verbinding met de Noordzee, nog lang geen afgesloten Veerse Meer was. En er op drukke dagen in de 16e en 17e eeuw tientallen handelsschepen voor anker gingen.

Schepen die bij heftige stormen op zee wel eens in nood kwamen en ook vergingen. Waarbij zeelui verdronken of op het nippertje werden gered.

Pas in de tweede helft van de 18e eeuw kwam er een soort reddingswezen op gang. Met als gangmaker de in Veere geboren Frans Naerebout (1748-1818). Voorganger van de velen die zich daarna inzetten voor dat reddingswezen. Zoals bijvoorbeeld nog op 11 januari 1958 kapitein Jan Minneboo en matroos Boete Minneboo. Die met hun reddingsboot en gevaar voor eigen leven op bijna miraculeuze manier de bemanning van de zinkende sleepboot Ebro veilig aan wal wisten te krijgen. Toen al beloofde de burgemeester dat daar een eremonument voor moest komen. Niet dus. 

Frans Minneboo

En dat kon Frans Minneboo, zoon van Jan, niet laten gebeuren. Dat monument, een eerbetoon aan al die redders van eeuwen her, moest en zou er komen. Het liefst exact 50 jaar na die heldendaad in 1958. De laatste trouwens. Want een paar jaar later werd het Veerse Gat afgesloten. Dat is zelfs nog bezongen door de bekende troubadour Jaap Fischer. Luister maar.

Frans Minneboo richtte dus een stichting op. De Stichting Reddersmonument Veere, de SRM Veere. Vijf  Zeeuwse kunstenaars werden geselecteerd om een ontwerp te maken voor het monument. En, kort samengevat, mijn ontwerp werd 't.

maquette voor mijn Reddersmonument

Vanwege de figuratief vormgegeven symboliek. Met de vervaarlijke zeebodem en het opengewerkte lichaam van de drenkeling, bijna al een lege huls. En met de reddingsboot als windvaan bovenop de dubbel gelaagde golven. Voor zowel het visueel dramatisch effect als de gelaagdheid van het redden lang geleden. Want leverde een vergaan schip niet ook heel veel aangespoelde, te jutten en te verkopen goederen op?

Waar dit geheel moest komen wist ik gelijk. Op de kop van de haven waar vroeger al die schepen in en uit voeren. Recht tegenover de stoere 15e eeuwse Campveerse Toren, ooit onderdeel van de Veerse stadsmuur. Zo ongeveer moest 't er ongeveer uit komen te zien.

gezien vanaf de hoek Markt/Kaai

Maar toen kwamen de nimby's in opstand. De lui van 'ik ben wel voor, maar not in my back yard', niet in mijn achtertuin. Of eigenlijk dus nimfy's. Not in my front yard, niet in mijn voortuin. Want, zoals dat werd verwoord in hun bezwaarschriften, 'het past niet in onze vestingstad en bovendien zou bij plaatsing op de beschermde stadswallen het aloude silhouet van de stad worden aangetast'. Een heel curieus argument trouwens, dat van het silhouet. Want exact op de plaats waar het reddersmonument zou komen, stond eeuwen geleden een andere toren van de vestingwal. Zoals deze oude gravure van Veere laat zien. Maar ja, historisch besef is een rekbaar begrip.

links de gravure van Veere, recht een uitsnede van de havenmond met
aan de rechterkant de Campveerse Toren en links de verdwenen toren

Die toren schijnt ooit bij een zeer lage waterstand de haven in te zijn gegleden en is nooit meer opgebouwd. De tegenstanders liepen zelfs in de zomer op de Kaai toeristen te ronselen om hun bezwaar mee te ondertekenen. Ik heb me destijds ver gehouden van al dat gedoe, dat was aan de SRM Veere. Met pijn in het hart natuurlijk. Maar ik had van insiders wel begrepen dat Veere een politiek wespennest was en er mogelijk ook nog andere,meer persoonlijke belangen speelden. Uiteindelijk ging de oorspronkelijke opzet dus niet door, B en W haalden bakzeil. Maar geen haar op Frans Minneboo's hoofd die er aan dacht zich schaakmat te laten zetten. De particuliere geldgiften waren overigens ook al binnen. Dus maakte ik een nieuwe, veel kleinere opzet voor die hoek bij Markt en Kaai. 't Was toch ook mijn eer te na dat die redders niet geëerd zouden worden.

het nieuwe ontwerp

Het resultaat? Een groot feest op 29 mei 2010. Met redder Boete Minneboo en oud-Ebro-kapitein  Jan Bruins, beiden 85, als eregasten.

Boete Minneboo en Jaap Bruins onthullen het reddersmonument

ondergetekende deed ook nog een woordje

en een shanty-koor mocht natuurlijk ook niet ontbreken

Eind goed, al goed. Met dat nog steeds prachtig hangende Reddersmonument. Tot volgende week.

TOOS